1965 yılında Ardahan/Göle’de doğdu. 1984’te Kars İmam Hatip Lisesi’ni, 1989’da Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’ni bitirdi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde başladığı lisansüstü eğitiminde 1993’te ‘İnsan-Eşya İlişkisi ve Çalışmanın Değeri’ isimli teziyle yüksek lisansını, 1998’de ise ‘Çoğulculuğun Kur’ânî Temelleri’ teziyle de doktorasını verdi. 2002’de doçentlik unvanı aldı. 2007 yılında ise, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tefsir Bilim Dalı’nda profesörlük kadrosuna atandı. Çalışma hayatına 1990’da öğretmen olarak başladı. 1994’te Ata. Üni. İlahiyat Fakültesi’nde Tefsir Anabilim Dalı’nda araştırma görevlisi oldu. 2007’de ise profesörlük kadrosuna atandı. 2011 Haziran Genel Seçimleri’nde Ak Parti’den Ardahan milletvekili seçildi. 24, 25, 26 ve 27 dönemlerde Ardahan’dan milletvekilli seçildi. 24. Dönem Milli Eğitim, Gençlik ve Kültür Komisyonu Üyeliği, 25. Dönem İnsan Hakları Araştırma Komisyonu Üyeliği, 2013-2023 arası İslam İşbirliği Teşkilatı Parlamentolar Birliği Türk Grubu Başkanlığı görevinde bulundu. 2024’de Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tefsir Anabilim Dalın’da yeniden akademik hayata döndü. Arapça, İngilizce ve Farsça bilen Atalay, evli ve bir çocuk babasıdır. ‘İslam ve Öteki’, ‘Bilinç ve Put’, ‘İçtimâi Tefsir’ isimli kitapları, tercüme ve çok sayıda yayımlanmış makalesi vardır.